İKLİMLER
Bir yerde sürekli olarak; sıcaklık, yağış, hava basıncı nem ve rüzgar gibi meteorolojik olayların yaşanmasına iklim denilmektedir. İklimler dünyada ve Türkiye’de farklılık göstermektedir. İklimleri etkileyen yer şekilleri, yükseklikler, denizler ve rüzgar gibi doğal olayların bulunmaktadır. Bu olaylar Dünya’da farklılıklar gösterebilmektedir. Bu farklılıklar sonucu oluşan iklimlerin insan yaşamı üzerine etkisi oldukça fazladır.
İklimin etkilediği faktörler tablosu
İklimleri sıcak, ılıman ve soğuk iklim olmak üzere 3 ana başlıkta inceleyebiliriz.
Sıcak İklimler
Ekvatoral İklim: Kongo ve Amazon havzalarında görülmektedir. Bu iklimin görüldüğü 10 derece güney ve kuzey enlemleri arasında sıcaklık ortalama 25°C olmaktadır. Nem oranı yüksektir ve güneş ışınları yıl boyunca dik ve dike yakın açı ile geldiğinden sıcaklık farkı fazla oluşmamaktadır. Düzenli bir yağış sistemine sahiptir. 50 ile 60 metre arası oldukça sık ağaçlara sahip olan ormanlık alanlar bitki örtüsünü oluşturmaktadır.
Ormancılık halkın önemli geçim kaynaklarından biridir. Bunun yanında kahve, kakao gibi tropikal tarım ürünleri de yapılmaktadır. İklimin bunaltıcı etkisinden dolayı insanlar genellikle 1000-2000 metre yükseklikte olan yerlerde yaşarlar
Tropikal İklim: 10 ile 30 derece güney ve kuzey enlemleri arasında; Nijerya, Çad, Sudan, Moritanya, Mali, Brezilya, Kolombiya, Venezüella, Bolivya ve Peru’da görülen iklim tipidir. Ortalama sıcaklık 20°C’dir. Kışlar kurak geçerken yazları yağışlı geçmektedir. Doğal bitki örtüsü savandır. Bu iklimde vahşi hayvanların yaşamı açıkça gözükmektedir.
Muson İklimi: Güney Çin, Güneydoğu Asya, Güney Hindistan, Mançurya ve Japonya’nın yer aldığı Güney Asya kıtasında görülmektedir. Yaz ve kış mevsiminde farklı ısınmasına bağlı olarak oluşan mevsimlik muson rüzgarları hissedilir. Bu rüzgarlara bağlı olarak yazlar çok yağışlı, kışlar ise kurak geçmektedir. Ortalama sıcaklık 15-20°C’dir. Yıllık sıcaklık farkı 10°C civarındadır. Yağışların büyük kısmı yaz aylarında gerçekleştiğinden çokça sel felaketleri meydana gelmektedir.
Dünya’nın en çok yağış alan yerleri, muson ikliminin görüldüğü alanlardır. Bu iklimin görüldüğü yerlerde yıllık ortalama yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır ve bitki örtüsü geniş yapraklı muson ormanlarıdır. Bu ormanların tipik ağacı ise teak (tik) ağacıdır.
Çöl İklimi: 100 mm altında yağış alması nedeniyle çöl iklimi tipi oluşur. Büyük Sahra Çölü (Kuzey Afrika) ile güneyinde Kalahari, Meksika Çölü ve Arizona çölü (Kuzey Amerika), Arabistan ve İran çölleri gibi birçok çöl yer almaktadır. Nem azdır ve ortalama sıcaklık 40-50°C’dir. Fakir bir bitkiye sahip olan çöl iklimi; kaktüs ve kurakçıl otlardan ibarettir. Denizden uzak olan orta kuşak karalarda da çöl iklimi görülür. Karakum, Gobi ve Kızılkum çölleri buna örnek verilebilir. Yerleşmenin çok fazla olmadığı bölgelerdir.
Ilıman İklimler
Akdeniz İklimi: Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde, Avustralya’nın güneybatısında Şili’nin orta kesimlerinde, Kuzey Amerika kıtasındaki Kaliforniya çevresinde ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nde Kap bölgesinde görülür. Akdeniz ikliminde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Yıllık sıcaklık ortalaması 18°C civarındadır. Yaz aylarında sıcaklıklar ortalama 28-30°C kış aylarında ise ortalama 10°C kadardır. Yıllık sıcaklık farkı azdır. Yağışlar bölgeye en çok kış aylarında düşer. Yıllık ortalama düşen yağış miktarı 600-1000 mm arasında değişmektedir.
Akdeniz ikliminin bitki örtüsü kızılçam ormanlarıdır. Turunçgiller, incir, üzüm, zeytin gibi birçok tarım ürünü bu iklimin görüldüğü yerlerde yetiştirilmektedir. Bu bölgede güneşli gün sayısı yıl boyunca fazla olduğu için seracılık faaliyetleri yaygındır.
Okyanusal İklim (Ilıman İklim): Yeni Zelanda, Güney Şili, Batı Avrupa, Avustralya’nın güneydoğusunda ve kuzey Amerika’nın kuzeybatısının yer aldığı 40 ile 60 derece enlemlerinde görülmektedir. Sıcak okyanus akıntılarının, sıcaklık, yağış şartları ve batı rüzgarlarının etkisi oluşumunda önem taşır. Kışları ılık olan iklimde yazları ise serin olur. Ortalama sıcaklık 15°C’dir. Batı rüzgarları etkisi sayesinde sürekli yağış alan iklimdir. İğne yapraklı ağaçlar tipi bitki örtüsüdür.
Karasal İklim: Ülkemizde denize kıyısı olmayan iç kesimlerde görülür. Kuzey Amerika’nın iç bölgeleri, Sibirya ve Doğu Avrupa karasal iklim yaşar. Kışları soğuk ve uzun olur; yazlar ise sıcak ve kısa geçer. Ortalama sıcaklık 10°C’dır. 20 ila 40° civarında sıcaklık farkı vardır. En uzun yazları en kısa kışları yağış ortaya çıkar. 4 ile 5 ay arası kalan kar yağışı kış boyu devam eder.
Karasal iklimin doğal bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığıyla sararan kısa boylu otlardan oluşan bozkırdır. Bozkır bitkisi yazları kuruyarak sapsarı bir görünüme bürünür. Bu sayede soğuğa ve kuraklığa çok iyi adapte olurlar. Bozkırları oluşturan başlıca ot türleri; geven, koyun yumağı, kekik, gelincik, kılıç otu ve yavşan otudur. Bozkır alanların geniş olması küçükbaş hayvancılığın gelişmesini sağlamıştır.
Bozkır bitki örtüsü
Soğuk İklimler
Kutup İklimi: Dünyanın sürekli olarak kar ve buzlarla kaplı olan kutup bölgelerinde görülür. Bu iklim Kuzey Kutbu çevresinde, Antarktika’da ve Grönland Adası’nın iç kısımlarında etkilidir. Yıl boyunca hava sıcaklığı 0°C’nin altındadır. Sıcaklık düşük olduğu için buharlaşma yok denecek kadar azdır. Kutup ikliminde genellikle kar yağışı görülür. Yıllık ortalama yağış miktarı 200 mm civarındadır. Bu iklimin görüldüğü yerlerde zemin buzlarla kaplı olduğundan tarım yapılamaz ve bitki örtüsü yoktur.
Tundara İklimi: Kutup ikliminin yayılış alanlarında 60 derece paralelleri civarında Kuzey Yarımküre’de görülen iklim tipidir. Kuzey Kanada, Grönland, Avrupa’nın kuzey kıyılarında, Kuzey Sibirya’da ve orta kuşakta yer alan dağlarda oluşan iklim şeklidir. Sıcaklık 10 derecedir. Kışın sıcaklık -40 dereceyi görmektedir. Toprak genelde yıl içinde donmuştur. Yazları toprağın üst kısımları açılı ve bataklık oluşur. Yosun, çalı ve otlar tipik örtüsüdür.
Bir yerde sürekli olarak; sıcaklık, yağış, hava basıncı nem ve rüzgar gibi meteorolojik olayların yaşanmasına iklim denilmektedir. İklimler dünyada ve Türkiye’de farklılık göstermektedir. İklimleri etkileyen yer şekilleri, yükseklikler, denizler ve rüzgar gibi doğal olayların bulunmaktadır. Bu olaylar Dünya’da farklılıklar gösterebilmektedir. Bu farklılıklar sonucu oluşan iklimlerin insan yaşamı üzerine etkisi oldukça fazladır.
İklimin etkilediği faktörler tablosu
İklimleri sıcak, ılıman ve soğuk iklim olmak üzere 3 ana başlıkta inceleyebiliriz.
Sıcak İklimler
Ekvatoral İklim: Kongo ve Amazon havzalarında görülmektedir. Bu iklimin görüldüğü 10 derece güney ve kuzey enlemleri arasında sıcaklık ortalama 25°C olmaktadır. Nem oranı yüksektir ve güneş ışınları yıl boyunca dik ve dike yakın açı ile geldiğinden sıcaklık farkı fazla oluşmamaktadır. Düzenli bir yağış sistemine sahiptir. 50 ile 60 metre arası oldukça sık ağaçlara sahip olan ormanlık alanlar bitki örtüsünü oluşturmaktadır.
Ormancılık halkın önemli geçim kaynaklarından biridir. Bunun yanında kahve, kakao gibi tropikal tarım ürünleri de yapılmaktadır. İklimin bunaltıcı etkisinden dolayı insanlar genellikle 1000-2000 metre yükseklikte olan yerlerde yaşarlar
Tropikal İklim: 10 ile 30 derece güney ve kuzey enlemleri arasında; Nijerya, Çad, Sudan, Moritanya, Mali, Brezilya, Kolombiya, Venezüella, Bolivya ve Peru’da görülen iklim tipidir. Ortalama sıcaklık 20°C’dir. Kışlar kurak geçerken yazları yağışlı geçmektedir. Doğal bitki örtüsü savandır. Bu iklimde vahşi hayvanların yaşamı açıkça gözükmektedir.
Muson İklimi: Güney Çin, Güneydoğu Asya, Güney Hindistan, Mançurya ve Japonya’nın yer aldığı Güney Asya kıtasında görülmektedir. Yaz ve kış mevsiminde farklı ısınmasına bağlı olarak oluşan mevsimlik muson rüzgarları hissedilir. Bu rüzgarlara bağlı olarak yazlar çok yağışlı, kışlar ise kurak geçmektedir. Ortalama sıcaklık 15-20°C’dir. Yıllık sıcaklık farkı 10°C civarındadır. Yağışların büyük kısmı yaz aylarında gerçekleştiğinden çokça sel felaketleri meydana gelmektedir.
Dünya’nın en çok yağış alan yerleri, muson ikliminin görüldüğü alanlardır. Bu iklimin görüldüğü yerlerde yıllık ortalama yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır ve bitki örtüsü geniş yapraklı muson ormanlarıdır. Bu ormanların tipik ağacı ise teak (tik) ağacıdır.
Çöl İklimi: 100 mm altında yağış alması nedeniyle çöl iklimi tipi oluşur. Büyük Sahra Çölü (Kuzey Afrika) ile güneyinde Kalahari, Meksika Çölü ve Arizona çölü (Kuzey Amerika), Arabistan ve İran çölleri gibi birçok çöl yer almaktadır. Nem azdır ve ortalama sıcaklık 40-50°C’dir. Fakir bir bitkiye sahip olan çöl iklimi; kaktüs ve kurakçıl otlardan ibarettir. Denizden uzak olan orta kuşak karalarda da çöl iklimi görülür. Karakum, Gobi ve Kızılkum çölleri buna örnek verilebilir. Yerleşmenin çok fazla olmadığı bölgelerdir.
Ilıman İklimler
Akdeniz İklimi: Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde, Avustralya’nın güneybatısında Şili’nin orta kesimlerinde, Kuzey Amerika kıtasındaki Kaliforniya çevresinde ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nde Kap bölgesinde görülür. Akdeniz ikliminde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Yıllık sıcaklık ortalaması 18°C civarındadır. Yaz aylarında sıcaklıklar ortalama 28-30°C kış aylarında ise ortalama 10°C kadardır. Yıllık sıcaklık farkı azdır. Yağışlar bölgeye en çok kış aylarında düşer. Yıllık ortalama düşen yağış miktarı 600-1000 mm arasında değişmektedir.
Akdeniz ikliminin bitki örtüsü kızılçam ormanlarıdır. Turunçgiller, incir, üzüm, zeytin gibi birçok tarım ürünü bu iklimin görüldüğü yerlerde yetiştirilmektedir. Bu bölgede güneşli gün sayısı yıl boyunca fazla olduğu için seracılık faaliyetleri yaygındır.
Okyanusal İklim (Ilıman İklim): Yeni Zelanda, Güney Şili, Batı Avrupa, Avustralya’nın güneydoğusunda ve kuzey Amerika’nın kuzeybatısının yer aldığı 40 ile 60 derece enlemlerinde görülmektedir. Sıcak okyanus akıntılarının, sıcaklık, yağış şartları ve batı rüzgarlarının etkisi oluşumunda önem taşır. Kışları ılık olan iklimde yazları ise serin olur. Ortalama sıcaklık 15°C’dir. Batı rüzgarları etkisi sayesinde sürekli yağış alan iklimdir. İğne yapraklı ağaçlar tipi bitki örtüsüdür.
Karasal İklim: Ülkemizde denize kıyısı olmayan iç kesimlerde görülür. Kuzey Amerika’nın iç bölgeleri, Sibirya ve Doğu Avrupa karasal iklim yaşar. Kışları soğuk ve uzun olur; yazlar ise sıcak ve kısa geçer. Ortalama sıcaklık 10°C’dır. 20 ila 40° civarında sıcaklık farkı vardır. En uzun yazları en kısa kışları yağış ortaya çıkar. 4 ile 5 ay arası kalan kar yağışı kış boyu devam eder.
Karasal iklimin doğal bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığıyla sararan kısa boylu otlardan oluşan bozkırdır. Bozkır bitkisi yazları kuruyarak sapsarı bir görünüme bürünür. Bu sayede soğuğa ve kuraklığa çok iyi adapte olurlar. Bozkırları oluşturan başlıca ot türleri; geven, koyun yumağı, kekik, gelincik, kılıç otu ve yavşan otudur. Bozkır alanların geniş olması küçükbaş hayvancılığın gelişmesini sağlamıştır.
Bozkır bitki örtüsü
Soğuk İklimler
Kutup İklimi: Dünyanın sürekli olarak kar ve buzlarla kaplı olan kutup bölgelerinde görülür. Bu iklim Kuzey Kutbu çevresinde, Antarktika’da ve Grönland Adası’nın iç kısımlarında etkilidir. Yıl boyunca hava sıcaklığı 0°C’nin altındadır. Sıcaklık düşük olduğu için buharlaşma yok denecek kadar azdır. Kutup ikliminde genellikle kar yağışı görülür. Yıllık ortalama yağış miktarı 200 mm civarındadır. Bu iklimin görüldüğü yerlerde zemin buzlarla kaplı olduğundan tarım yapılamaz ve bitki örtüsü yoktur.
Tundara İklimi: Kutup ikliminin yayılış alanlarında 60 derece paralelleri civarında Kuzey Yarımküre’de görülen iklim tipidir. Kuzey Kanada, Grönland, Avrupa’nın kuzey kıyılarında, Kuzey Sibirya’da ve orta kuşakta yer alan dağlarda oluşan iklim şeklidir. Sıcaklık 10 derecedir. Kışın sıcaklık -40 dereceyi görmektedir. Toprak genelde yıl içinde donmuştur. Yazları toprağın üst kısımları açılı ve bataklık oluşur. Yosun, çalı ve otlar tipik örtüsüdür.